20 TEMMUZ 1974 KIBRIS BARIŞ HAREKATI
Türkiye’nin Kıbrıs’taki Türk varlığını korumak için yaptığı askeri müdahaledir. Kıbrıs Barış Harekatı ya da Attila Harekatı ile adlandırılır.
Harekatın Nedenleri
1974′te Yunanistan’daki cunta yönetiminin, Kıbrıs’ta enosis yanlısı EOKA-B örgütüyle düzenlediği bir darbeyle Cumhurbaşkanı Makarios devrilip, EOKA liderlerinden Nikos Sampson devlet başkanlığına getirildi. Türkiye bu darbeyi, adanın Yunanistan’a katılması için bir girişim olarak değerlendirdi. Zürich ve Londra anlaşmalarına göre adadaki Türkler’i korumak için müdahale hakkının doğduğunu, üçüncü garantör devlet durumunda olan İngiltere’ye bildirdi. Londra’da yapılan görüşmelerde İngiltere, Türkiye’nin müdahale hakknı kullanmasına karşı çıktı. ABD’nin gönderdiği arabulucu Joseph Sisco da oyalama siyasetine başvurunca Kıbrıs’taki Türk varlığını korumak için adaya asker çıkarılması zorunlu göründü.
Harekatın Başlaması
20 Temmuz 1974 günü Türk birlikleri harekete geçti. Beşparmak Dağları bölgesine paraşüt ve helikopterlerle 2.000 komando indirildi. Girne’nin 10 km batısına denizden çıkarma yapıldı. Boğaz – Gönyeli – Lefkoşa üçgenini tutmakla görevli komandolar 7.000 kişilik Rum ve Yunan birlikleriyle çatışmaya girdi. Beşparmak Dağları’nda mevzilenen Rum ve Yunan birliklerinin beklenenden daha kalabalık oluşu ve beklenmeyen direnişi, çıkarma yapan birliklerin hava indirme birlikleriyle birleşerek çıkarma hedeflerine ulaşmalarını geciktirdi. Adada görevli Yunan alayı da ikiye ayrılmıştı. Bir bölümü Türk alayını vurmak için harekete geçerken, bir bölümü de havadan indirilen komandolarla çatışmaya girdi. Adada bulunan 650 kişilik Türk alayı da ilerleyerek Yunan birliğinin yolunu kesti. 1000 Kıbrıslı mücahit de Türk birliklerine yardımcı oldu. ABD’nin aracılığıyla Bakanlar kurulu 22 Temmuz’da ateşkes uygulamasına karar verdi. Ateşkesin başlamasına kadar çıkarma yoğunlaştırılarak sürdürüldü. Girne ve çevresi tümüyle denetim altına alındı. Adaya tanklar ve destek birlikleri ulaştırıldı.
Savaşın Sonuçları
Harekarın etkisi büyük oldu. Uluslararası kamuoyu harekatın bu aşamasında Türkiye’yi destekledi. Kıbrıs’ta Sampson iktidarı bıraktı ve yerine Glafkos Klerides geçti, bir süre sonra da Makarios geri döndü. Yunanistan’da cunta yönetimi yerini sivillere bıraktı. Siyasi mülteci olarak Paris’te bulunan Karamanlis Yunanistan’a Dönerek başbakanlığa getirildi.Cenevre’de İngiliz, Türk ve Yunan dışişleri bakanları bir araya gelerek barış koşullarını görüştüler. Dışişleri Bakanı Turan Güneş başkanlığındaki Türk heyetinin, Türk birliklerinin ve adadaki Türkler’in güvenlik içinde bulunmalarına olanak verecek bir denetim ve silahtan arınmış tampon bölge kurulması istekleri kabul edilmedi. Türk tarafının adanın %34′ünü oluşturacak Türk kantolarıyla Rum kantolarının ayrılması önerisi de kabul edilmeyince 14 Ağustos’ta harekatın ikinci aşaması başladı. Türk birlikleri, daha önceden saptanan Gazi Magosa, Lefkoşa ve Lefke’nin güneyinden geçen Attila hattı’na kadar adanın tüm kuzey bölümünü ele geçirdiler.Yabancı devletler harekatın ikinci aşamasına tepki gösterdiler. Amerika Birleşik Devletleri Türkiye’ye karşı silah ambargosu uyguladı. Adadaki Türk birliklerinin geri çekilmesi için günümüze kadar sürdürülen baskılar başladı.
